Isitma – odam va issiq qonli hayvonlar organizmining qoʻzgʻatuvchi omillar (xususan, mikroblarga nisbatan maxsus reaksiyasi; himoyalanish usullaridan biri. Tana haroratining koʻtarilishida namoyon boʻladi, koʻpgina kasalliklarda kuzatiladi.
Tana haroratining koʻtarilishi bilan oʻtadigan hamma kasalliklar qadimdan isitma deb atalgan. Isitma hozir mustaqil kasallik deb hisoblanmasa ham, baʼzi kasalliklar hamon isitma deb ataladi (masalan, bezgak isitmasi, iskabtopar isitmasi, Ku isitmasi).
Isitmaning infeksion va noinfeksion xillari farq qilinadi. Isitma yuqumli kasalliklarda ham, yuqumsiz kasalliklarda ham chiqaverishi mumkin.
Koʻpincha, kasallik mikroblari (va viruslari) chiqargan moddalar va ularning parchalanish mahsulotlari, organizmga hazm yoʻlidan boshqa yoʻl bilan kiritilgan yot oqsillar (baʼzan vaksinalar)ning parchalanish mahsulotlari, shuningdek, organizmning oʻz toʻqima va hujayralari shikastlanganda (masalan, ichga qon qoʻyilganda, jarohatlanishda, toʻqimalar ezilganda va h. k.) hosil boʻladigan moddalar taʼsirida isitma chiqadi.
Organizmda moddalar almashinganda kimyoviy reaksiyalar roʻy berishi tufayli baʼzi aʼzolarda, masalan, jigar va mushaklarda doim issiqlik hosil boʻlib turadi, shundan maʼlum bir qismining badanda ushlanib qolishi tana haroratining koʻtarilishiga sabab boʻladi. Yuqorida aytilgan moddalar bosh miyadagi termoregulyatsiya markaziga bevosita yoki retseptorlar orqali taʼsir etganda isitma paydo boʻladi.
Tana harorati tez koʻtarilganda teri tomirlari torayib (spazm), sovuq seziladi va mushaklar titraydi (q. Junjish). Tana harorati juda yuqori koʻtarilgan vaqtda organizmdan issiqlik chiqib ketishi kuchayib, issiqlik hosil boʻlishi vaqtincha muvozanatlanadi.
H-rat tushyotganda organizmdan issiqlik chiqib ketishi yanada kuchayadi (badan terlaydi, teri tomirlari kengayadi). H-rat birdaniga – juda tez (krtik) yoki sekin-asta (litik) tushishi mumkin.
Baʼzi mikrob zaharlarining katta dzalari termoregulyatsiya markazini qoʻzgʻatgach, ketidan susaytirishi mumkin. Shu sababli kasallik (masalan, difteriya)ning ogʻir – toksik xili deyarli isitma siz oʻtishi mumkin. Keksalar va ozgʻin, bedarmon kishilar ogʻir infeksion kasalliklar bilan ogriganda baʼzan isitma chikmaydi.
Tana haroratining koʻtarilish daraja-siga qarab isitma subfebril (38° dan past), oʻrtacha (39,5° gacha), yuqori yoki baland (4 G gacha) va, baʼzan, haddan tashqari yuqori (41° dan ortiq) boʻladi.
Tana haroratining 40-41° gacha koʻtarilishi bosh ogʻrigʻi, darmonsizlik, ishtaha boʻgʻilishi, meʼda sekretsiyasining susayishi va boshqa(lar) hodisalarga sabab boʻlsa-da, hayot uchun xavfli emas. Lekin isitmali baʼzi kasalliklarda bemorning alaxlashi, behush boʻlib qolishi, moddalar almashinuvi va ovqat hazm qilishning buzilishi, asosan, haroratning koʻp koʻtarilishiga emas, balki shu kasallikdan intoksikatsiya xususiyatlariga va shuning natijasida organizmdagi turli faoliyatlarning buzilish darajasiga bogʻlik.
Bu holda bemor atrofida hamshira yoki boshqa tibbiyot xodimi, shuningdek, bemorning yaqin kishilari boʻlib sovuq kompress qoʻyishi va bexosdan oʻrnidan turib ketmasligini nazorat qilib turishi shart.
Kasallik sababini bartaraf qilmay turib, isitmani sunʼiy yoʻl bilan tushirish bemorning kayfiyatini yaxshilasa ham, naf bermaydi, aksincha, tashxis (diagnoz)ni qiyinlashtiradi. Isitma chiqqanda organizmning immun xususiyatlari kuchayib (q. Immunitet), infeksion jarayonlar susayadi, shu bois ayrim hollarda (zaxmning 4-bosqichi, epidemik ensefalit va boshqa(lar)) davo maqsadida sunʼiy isitma yuzaga keltiriladi.
